Ebdullah lacê Mesudi (r.a.), dı dori hicret kerd bı u sewabê macıri dı dori guret bı. Wı dora verin hicret keno şıno Hebeşistan u uca Pêxemberê ma zaf kuweno ey vir. Ebdullah, ıno
Ebdullah lacê Mesudi, Medina dı Mescidê Nebewi ra nızd bı. Ay ra her tım qey xızmetê Resulullahi wazdên. Wı her tım, pêxemberi dı gêrayên, şekali pêxemberi qey paykerdış nên ru, eşyaya ey a xısusi zey çonqal, balişna, misvak u buya misk xu dır kırışnên. Wext, Pêxemberê ma cayêk dı bıwenıkyên u bıkotên ra Ebdullah ey kerdên aya. Ino semed ra sahabeyan ey ra vatên: Sahibu’s-Sewadi we’s-Siwâk. Wı endêk pêxember dır piya biyên ê ki wı nişınasnên vatên ‘Belka Ebdullah ehlê beyt ra wo.’
Ebu Musa el-Eş’arî (r.a.) vano: “(Fethê Hayber ra dıma) wext ez u bırayê xu ma piya ameyi Medina ma vatên belka Ebdullah u dadiya ey keyeyê Pêxemberi ra yê; çunki wırdi zi (qey xızmet) her tım doruverê ey dı bi.” [1]
Ebdullah lacê Mesudi hetê rayberi u kurm ra zaf monên Pêxemberi ma aleyhi selam. Derheqê ıno cımonayişi Ebdurrahman lacê Yezidi ra hına yo riwayet esto:
“Ma hewêk şiyi verê Huzeyfetu’l-Yemeni (r.a.) u ma ey ra persa: ‘Miyanê sahabeyan ra hetê kar u gure ra kam Resulullahi ra tor nızd o? Ma xu ri bıon ey ra u tera istifade bıker.’ Hz. Huzeyfe va: ‘Hetê kar u gure, cihetê siret ra bı cuyişo rınd o ki tor zaf moneno Pêxemberi ma u ey ra nızd o Ebdullah lacê Mesudi yo. Ma biyê ey zi çoyi nizani.”
Hz. Ebdullahi -Homa ey ra razi bo- zaf weş Qur’an wendên. Pêxemberi ma waştên wa sahabeyi ey çar merduman ra dersa Qur’ani bıgerê u inan ra Qur’an bımusê. İnan ra yo zi Ebdullah Lacê Mesudi yo. [2]
Pêxemberi ma vengê Ebdullahi begon kerdên u waştên Ebdullah ey ri Qur’an bıwano. Rocêk Pêxemberi ma wazeno Ebdullah ey ri Qur’an bıwano u o zi goştariya Ebdullahi bıkero. Ino waştış sera Ebdullah heyret maneno, Pêxemberi ma ra -sılami Homayi ey sera bi- perseno: “Ya Pêxemberi Homayi! Homayi ıno Qur’an tu ri şırawıto. Ino hal dı ez tu ri Qur’an bıwani?” Pêxemberi ma zi cewab dano u vano: “E, zobina merdumi ra goştariya Qur’ani weşa mı şına.” Mera insan eşkeno waştışê Pêxemberi niyaro ca u tepiya açarno! Ebdullah, waştışê Pêxemberi zerra ano ca u destpê keno Qur’an ra wuneno. Wext Ebdullah yeno ayeta 41. ê sureya Nisa ‘Wext ma her umet ra şahadêk ard u tu zi inan ri şahad depışt sebeno halê inan?’ Resulullah, vano: ‘Gav bes o!’ u a lehza hesıri beni çıman…[3]
Pêxemberi ma zaf qimet dênê Ebdullah lacê Mesudi u ey ra heskerdên. Pêxemberê ma yo hedisa xu dı hına vano:
“Mı ra pê dı şexısan ,Ebubekir u Umer, dıma şiyerên. Rayıro ki Emmar mocneno ey ra şiyerên. Weşaweş goş bıdên şiretanê lacê Mesudi.” [4]
Rocêk, Ebdullah veciyeno yo dara feki. Çaqeyi eyi bareyi êsayi. Tıkê sehabeyi pê ey Xocam keni u wuyeni. Ino hal weşê Pêxemberi ma nışı u va: “Şıma çıra wuyeni. (Bızanê) rocê qıyameti çaqeyi Ebdullahi Kuyê Uhudi ra gıran yeni.” [5]
Ebdullah lacê Mesudi (r.a), pawa Pêxemberi ma hemı herban dı ca guret. Ini herban dı zaf egidi kerd. Wı herbê Bedir dı bı birindar; la rına pê a bırindariya xu sareyê Ebu Cehili tera kerd u berd eşt bınê lınganê Resulullahi. Ebdullah, wefatê Pêxemberi ma ra dıma Herbê Yermuki dı cihat kerd.
Ebdullah Lacê Mesudi, eshabê Suffe ra yo. Ey şew roc Pêxemberê ma dır gêrayên u bêzaruret Pêxemberi ma ra dur nikotên. Ey emırê xu weqfê Qurani kerdbı u hetê ilim ra merdumêko zanaye u namdar bı. Ey ıno xısus dı ıni çiyi vati:
“Ez bı nameyê Ellahi sond wuneno Qur’an ra tu sure çina ki tor ez zano a sure ça dı nazıl biya! Tu ayet çina ki tor ez zano çıra nazıl biya… Ez bızani merdumêk esto kıtabê Homayi mı ra hol zano ez bızani o merdum ho ça do u devayi şıni uca ez mıheqeq nışeno devaya xu ez şıno cayê ey.” [6]
Ebdullah lacê Mesudi (r.a), ilmê hedisi dı emced o. Ey piyor piya 848 hedisi riwayet kerdi. Wext ey hedisêk riwayet bıkerdên zaf diqet kerdên. Tersên ki hedis ğelat vaco ya zi qala zur bıpero riwayetê ey İbni Mesudi (r.a.). Ay ra çareyê ey biyên zerd u reng ra kotên reng. Ê hedisi ki ey ra riwayet biyi inan ra çend hedisi ınê yi:
“Resulellahi aleyhi selam va: ‘Qelbê kam dı misqalêk qurreti/kibir bıbo o nişıno cennet.’ Inay ser yo şexısi persa: ‘ Ya Resulellahi! İnsan wazeno cıl u şekali ey rınd bi u ınay ra heskeno.’ Pêxemberi ma va: ‘Bışek! Homa rınd o u rındi ra heskeno. Qurreti xu (insanan ra) berz u insanan xu ra cêr vinayiş o.” [7]
“Bıpeşiyayê raşti. Bışek raşti bena holi, holi zi bena Cennet. İnsan, her tım raşt qısê bıkero peyın nameyê ey verê Homayi dı sıdıqan/raştvacan ra nusiyeno. Zur ra xu bıpawên. Çunki (kam) her tım qala zur vaco peyın nameyê ey verê Homayi dı kezzaban/zaf zurkeran nusiyeno.” [8]
“Kam, derdê meişet ra insanan ri bıbo vacyer ehtiyaciya ey niwedardyena, tengiya ey niqediyena; la kam tengiya meişetê xu erz bıkero Homayi ri, Homa ey tengi ra xelısneno u hirayi dano cı.” [9]
Ebdullah lacê Mesudi, ilmê fıqıhi dı merdumêko menşur o. Wareyê fıqıhi dı zaf fıtwayi ey esti. Ebu Musa el-Eş’ari, ilmê ey wesıfneno u vano:
“Eger Ebdullah lacê Mesudi miyanê şıma dı bo mı ra çiyêk mepersên!”
Hz. Umeri zi vatên:
“Ebdullah lacê Mesudi, yo toreyê ilimi fek ra dekerdeyo.”
Ebdullah, seni g’ merdumêko zanaye u alım bı hına zi musnerêko baş bı. Ey ilim xu dır nidepıştên, pê ilmê xu ders dênê insanan u inan ri şiret kerdên. Meclisêk dı qey ey ıni çiyi yeni vatış: “Ma, hetê kurm ra Ebdullahi ra holyêr, hetê musnayişi ra ey ra şıfqiyer, ey ra suhbetker u ey ra zêd abıd yo merdum nidiyo.” Hz. Eli zi a meclis dı bı u ıno vate ser Hz. Eli inan ra perseno: “Şıma, ıno vate zerr ra vani?” Ê zi vani: “E”. Inay ser Hz. Eli destanê xu keno a u hına vano: “Ya Rab, şahadi bıker, ez zi çiyi ki ıni vani ez zi vano u vateyê inan ra zêdêr çiyan zi tesdiq keno.” [10]
Hz. Umer (r.a), wextê xelifetiya xu dı ey Kufeyijan ri keno melım. U ıno weziyet mektubêk dı hına nuseno:
“Ez şıma ri Emar Lacê Yasiri şıraweno, wı emırê şıma wo. Ey dır Ebdullah Lacê Mesudi şıraweno wı zi melımê şıma wo. Ini wırdi zi qimetdaranê sehabeyan ra yi. Tebiyê inan bıbên, inan ri iteat bıkerên u goş bıdên qalanê inan. Bızanên qey Ebdullahi mı şıma nefsê xu ra ver guret.”
Ebdullah lacê Mesudi, ıno wezife weşaweş ard ca u wextê hz. Usmani dı bı qadi u fıtwa dên. Rına Beytulmal dı bı wezifedar. O çağ ehtiyaciya mucahidan Kufe ra amên teminkerdış. Ebdullah, ıno gure zi rındarınd ard ca. Serranê peyın ê xelifetiya Hz. Usmani dı Mısır ra yo fitneya pil bi ra. Ino rıd ra Ebdullahi tepiya ageyra şı Medina.
Bı teqwimê hicri serra 32 (m. 642)…
“Ebdullah, neweş kuweno. Hz. Usman (r.a), yeno ey ziyar keno. Ey ra perseno, şikayetêke ey esto çin o. Wı zi vano: ‘Ez, teyna gunayanê xu ver marazdar o.’ Hz. Usman ey ra vano: ‘Tı ma ra çı wazenê?’ Wı, vano: ‘Ez biyê rehma Ellahi çiyêk niwazeno.’ Hz. Usman, hewna perseno: ‘Ma tu ri çiyêk biger?’ Wı vano: ‘Ehtiyaciya mı çin a.’ Hz. Usman, vano: ‘Ma bıger, tı tutanê xu ri bıverd.’ Inay ser Ebdullah lacê Mesudi vano: ‘Tı tersenê tuti mı veyşan bımanê?. Ez her şew inan ri salık dano wa sureya Waqıa bıwunê; çunki mı Pêxemberê Homayi ra şınawıt, ey va: ‘Kam, her şew sureya Waqıa bıwuno dunya dı feqirti ser tengi nionceno.” [11]
Ina neweşi ra dıma Hz. Ebdullah 64 serranê xu dı wefat keno. Ey beni Goristanê Baqi(Mende) dı heq keni.
Qali Ebdullahi ê bı hikmet u bı ders zaf i. Ini wırdi qali ey şiret ser ma eşkeni goşanê xu ri bıker goşare:
“Heta şıma kuweni (malo) heram (dıma) u pê beni dewlemend feqiri ra hes bıkerên (tor hol o). Heta şıma Homayi ri isyan keni pê şeref geni Ey ri iteat bıkerên u zerrşenıki xu ri bıwazên.”
Ebdullah, meclisêk dı vano: “Mebo, şıma ra yo imme’a bo!” Ey ra perseni: “İmme’a çıta wa?” Wı hına cewab dano: “İmme’a, o ki vano. ‘Fıkrê mınê şexsi çino. İnsani se bıkerên ez ay keno. Eger bıbê Bısılman ez beno Bısılman, eger bıbê kafır ez zi beno kafır.’ Şıma vacên: ‘Hemı insani kufır sera şiyerê ma rına Bısılmanti ser maneni.”
İbrahim Tavzi
[1] Müslim, Fezâilü’s-Sahâbe: 110; Tirmizî, Menâkıb: 38.
[2] Tirmizî, Menâkıb: 38.
[3] Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân: 32-33.
[4] Tirmizî, Menâkıb: 38.
[5] Tabakât, 3: 155.
[6] Müslim, Fezâilü’s-Sahâbe: 115.
[7] Müslim, İman: 147; Tirmizî, Birr: 60.
[8] Buhârî, Edeb: 69; Müslim, Birr: 105.
[9] Tirmizî, Zühd: 18.
[10] Usdu’l-Ğàbe, 259.
[11] E.n.v