SUREYA NAS

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ

قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِۙ ﴿١﴾ مَلِكِ النَّاسِۙ ﴿٢﴾ اِلٰهِ النَّاسِۙ ﴿٣﴾ مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِۙ ﴿٤﴾ اَلَّذ۪ي يُوَسْوِسُ ف۪ي صُدُورِ النَّاسِۙ ﴿٥﴾ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ ﴿٦﴾

Ina sure 6 ayeti ya. Nâs, insan i. Ina sure rêzkerdışê sureyan ser sureya peyin a u dora nazıl biyayişi ser sureya vist u yoyin a. Ina sure, sureya Felaq ra pê u İxlas ra ver Mekke dı nazıl biya. Ê mufesiri ki voni sureya Felaq Medine dı nazıl biya qey ına sure zi hına voni.^[1]

Ina sure u sureya Felaq piya pê nameyê ‘Mu’ewwizeteyn’ name beni; çunki ıni wırdi sureyi hetê wextê nazıl biyayiş u dehkera yobinan ra nızd i. Mu’ewwize, o ki ‘geno bextê xu u himaye keno.’ Bısılmani pê wendışê ıni wırdi sureyan xu ‘weswesa, xırabi u şek’ ra erzeni bextê Homayi u ey ra her xırabi ra pawıtış wazeni. Ino semed ra ıni wırdi sureyi pê nameyê mu’ewwizeteyn(xu bextê cı eştış) name beni.

Ina sure dı bawermendan ri şiret esto. Homa, wazeno ki Bısılmani wa xu şerrê cın u insanan ver bıerzên bextê Homayi. Ini ê cın u insani ki kurmê şeytanan tede esto u bınki, dızdki weswesa doni insanan u xırabi musneni cı.

Pê nameyê Homayi Wı Rehman u Rehim o (ma dest pê wendişi keni). 

1. (Ey Qasıdê mı) Vac: ‘Ez xu erzeno bextê Rebbê insanan!’
2. Melikê(hukumdar u Wayırê) insanan
3. İlahê(Homa) insanan
4. Xırabi u nebaşiya ê şeytan ra ki tıma weswesa dono
5. O ki weswese erzeno qelbê insanan
6. (Hem) cınan u (hem) insanan ra wo.   

Rab, name u wesfê Homayi yo. Rab, o ki insani vıraşti, hetê maddi u manewi ra nimet dono insanan, hetê heyat u ruh insanan veye keno, resneno, terbiye keno u paweno. Râgıb el-İsfahânî, qey kelimeya مَلِكِ vono; ‘Melik, o ki hukumdar o u insanan pê emir u menkerdışan idare keno. Ina kelime, baxısus qey ey şıxuliyena ki wı mexluqat aqılan idare keno. Melikê insanan yeno vatış; labelê ‘melikê ermınan’ nino vatış’^[2]

İnsan ına dınya dı tım ho bınê yo Wayırti u idare do. Hukumdar, Wayır u idarekarê insanan zi pê qanun, emır u menkerdışanê xu biyê Homayi tu kes niyo. 

Kelimeya اِلٰه  ra meqsed, Homa yo ki teyna ey ri ‘ibadet beno u me’bud O wo. Sureya Beqera dı ayeta 163 dı Homa vono: “وَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِيمُ / İlahê şıma teyna yo İlah o. Biya Ey ilah çin o, Wı Rehman u Rehim o.”

Ellah, Rab, Wayır u ilahê hemı mexluqat o; labelê ita dı hiri ayetan dı tidıma vono ‘Rebbê insanan, Wayırê insanan u ilahê insanan’. Çıra? Çunki, miyanê mexluqat dı tor zaf şeref u berziya insan esta. Rına, ê mexluqati bin heddê xu zoni; labelê insan çı wext hed ra veciya xu pê wesıfanê Ellahi wesıfneno! Zey Firawun u Nemrudan beno har u vono ‘Ez Rab u ilahê şıma wo!’ Eyro zi tay dewlet, hukumdar, sermiyan u ‘amıri ‘hukım runayiş, idare kerdış u qanun vıraştış’ ser xu pil depışeni u hukım u qanunanê Qurani qebul nikeni. Seba ınay çı beno wa bıbo u çı wext beno wa bıbo gereka insani heddê xu bızoni ki qey insanan her tım u her çağ Rab, hukumdar, Wayır u ilah Homa yo. Seba ınay zi insan ri umiş bena ki her xırabi, qureti u nebaşi ser verê xu bıdo Homayi, Ey ri ‘ibadet bıkero u xu bıerzo bextê Ey.

Weswâs, qey şeytanê le’in yo name yo. O ki her tım weswesa dono. ‘şek, şubhe, puvetış, qala nımti u çiyo ki zera insani ra viyerena’ ay ra voni weswesa. Xennas, o ki nımti u dızdki gure u kar keno; labelê çı wext ıno gure u karê ey eşkera biyi xu tepiya dono rına hına dewam keno. Yo fıkır, vate u mesela eger raşt niyi, qey inan yo bın çin o u tede zur esti weswesa zey ıni çiyan ra vıraziyena. Eger yo merdum ra çiyêko hınayin bıvaciyo, o merdum vono; ‘Şık eşt zereyê mı, mı fit keno u weswesa dono mı!’

Weswesa, çiyêko hınayin a, insani hetê xırabi, nebaşi u biedebi bena. Yo tewır, şek u şubhe ya. Ina me’na ser, weswesa şeytan ana virê insani. Ina heqiqet zey ayetanê cêrinan zaf ayetan dı viyerena ki şeytan, weswesa dono insanan:

 فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُ۫رِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْاٰتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهٰيكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هٰذِهِ الشَّجَرَةِ اِلَّٓا اَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ اَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِد۪ينَ ﴿٢٠﴾

“Şeytani weswesa da cı ki pê awretê yıno pışte bımuecno inan u tera va: ‘Şıma zoni Homayi şıma ına dar ra çıra men kerdi? Pê şıma mebıbê dı meleketi u şıma (ita dı) tıma tım memonê”^[3]

فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ ٱلشَّيْطَٰنُ قَالَ يَٰٓـَٔادَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَىٰ شَجَرَةِ ٱلْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَّا يَبْلَىٰ

“Dıma şeytan weswesa da cı u tera va: ‘Ez dara mendigari u mulko baqi bımuecni tu?”^[4]

Şeytan, qey xırabi, nebaşi, biedebi u neheqi yo temsil o. Wı, mexluqatê Homayi ra qefleyê cınan ra wo. Wı raşt a raşt pê cı muetış u tede qalkerdış insanan nixapineno u rayiro heq ra niveceno, wı pê yo tesiro psikolojik ına xapa xu vırazeno. Mavac ki şek u şubhe erzeno zerra insani; kar, gure, kerde, qal u çiyo hol u baş ser weswesa dono insani. Weswesa dayiş dı şeytan teyna niyo, nefsê insan zi xapıtışê insan dı kıştê şeytan dı ca geno. Homa, ayet dı vono:

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِه۪ نَفْسُهُۚ وَنَحْنُ اَقْرَبُ اِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَر۪يدِ

“Bişek, ma insan xelq kerdo u ma zoni nefsê ey çı weswesa dono ey u ma damarê ruhê ey ra zafi ey ra nızd i.”^[5]

Ê insani ki kurmê şeytani tede esti, ê zi qefleyê weswesan ra yi. Ha şeytan, ha nefıs, ha zi ê ki muyê şeytanan tede esta hemı inan ‘weswasi xennas i’. İnan ra kom beno wa bıbo, ha eşkera, ha dızdki u ha pê pıf çı wext yo qala bibın, yo fikro tal u waşteyêko xırab ma ra va gereka ma xu tera dur bıger, ma xu şerrê inan ra bıpaw u Homayi ra hıfz kerdış bıwaz!

Ê şeytani ki insanan xapineni u rayiro heq ra veceni dı qefle yi. Yo qefle cın i u yo qefle zi insan i. Şeytani ki qefleyê cınan ra yi, ê zafi pê weswesa, şık u şubhe insani xapineni u gureyanê xıraban çımanê insanan dı keni rınd. Ino hesap ser, qey her insani yo şeytan esto. Pêxemberê ma aleyhi selam yo hedisê xu dı vono: “Şeytan, zey guni damaranê insan dı geyreno!”^[6] Şeytani ki qefleyê insanan ra yi ıni her tım hê kıştê ma dı yi, verê çımanê ma dı yi, ma eşkeni inan her tım bıvin. Ini hed ra veciyayi, her tım şeytan u nefıs dıma şıni; guna, xırabi, neheqi u bi edebi xu ri kerdi kurm. Ini tım suretê heq ra êseni, xu raşt u weş ramuecneni; labelê peyni dı hem yı çem u çem şıni, hem zi kom gueş bıdo inan, inan dıma şiyero inan zi xapineni u rayiro heq ra veceni.

 “Ya Rebbi! Hem ına dınya dı ni’met, rındi u holi bıd ma u hem zi a dınya bin dı ni’met, rındi u holi bıd ma!..”^[7]

 “Uca dı duayê inan hına wa: ‘Ellahê ma! Çendêk kêmi u nuqsani esta tı hemın ra pak u munezeh ê. U persayişê yın yobinan zi ‘sılom’ o! U peniya qala yın ‘Hemd, qey Homa ya ki Wı Rebbê ‘alemono.”^[8]

…

Ina xebata ki ma sureyanê kılman ê Quran Kerim ser vıraşta pê izin u inayetê Homayi temam biya. Homayi, ıno gure u ına xebat ser yo imkân da mı. Ez Ey ri hemd keno u ez wazeno çı qısur u kêmiyi mı esti wa efu bıkero. U ez rına wazeno ına xebat ra qey insanan wa yo feyda u istifade bıvıraziyo!

Yusuf ARİFOĞLU