Ina sure, rêzkerdış ser sureya 113. u qasê nazil biyayişê xu sureya 20. na. Ina sure dı 5 ayeti esti. Ina sure, sureya Fîl ra dıma u Nas ra ver nazil biya. Ina sure, Mekke dı nazil
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ
قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِۙ * مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَۙ * وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ اِذَا وَقَبَۙ * وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِۙ * وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ اِذَا حَسَدَ
Pê nameyê Homayi Rehman û Rehimi (ma dest pê wendişi keni).
Ina sure, rêzkerdış ser sureya 113. u qasê nazil biyayişê xu sureya 20. na. Ina sure dı 5 ayeti esti. Ina sure, sureya Fîl ra dıma u Nas ra ver nazil biya. Ina sure, Mekke dı nazil biya. Tayi ‘alımi voni Medine dı nazil biya; labelê sure hetê uslup u dehkera monena sureyanê Mekkiyan.
Ina sure u sureya Nas piya pê nomeyê ‘Mu’ewwizeteyn’ nome beni; çunki ıni wırdi sureyi hetê wextê nazil biyayiş u dehkera yobinan ra nızd ê. Mu’ewwize, o ki ‘geno bextê xu u himaye keno.’ Muslimani pê wendışê ıni wırdi sureyan xu ‘weswesa, xırabi u şek’ ra xu erzeni bextê Homayi u ey ra her xırabi ra pawıtış wazeni. Ino semed ra ıni wırdi sureyi pê nomeyê mu’ewwizeteyn(xu bextê cı eştış) nome beni. Homa, ına sure dı şiret ser peyğamberi ma u şexsê ey dı ma ra vono:
‘Xu, her xırabi ra bıpawen u wesweseyanê şeytan ver xu bıerzên bextê Homayi.’
Hz. Peyğamber sılomi Homayi ey ser eshab ra Ukbe b. Âmir’e hına vato:
“Tı nêdi? Ayetê ki emşo nazil biyi zey enan ayeti hema nazil nebiyi: ‘Qul e’ûzu bi-rebbi’l-feleq u qul e’ûzu bi-rebbi’n-nâs.”[1]
Peyğamberi ma hem vato ki xu eştışê bextê Homayi ser sureyi Feleq u Nasi tewr rınd dua yi. Rına ey ummeta xu ri her tım wendışê ıni sureyan tewsiye kerdo.[2]
- (Ey Qasıdê mı) Vac: ‘Ez xu erzeno bextê Rabbê serêsıbayi!’
Kelimeyê اَلْفَلَقُ ferheng dı yena ına me'na: serêsıbayi, Ceherme, beynatê dı qılan rayırêko duz, kuayiş(feleqe), mehluqat u qelaş. Rına pê qeleşnayiş vetışê çiyêk ra zi voni ‘feleq’. Cumhur vono ına sure dı ‘feleq’ ına me’na dı viyerena:
‘Wexte’g taritiya şew qelişiyena, bena vıla u roşnê serêsıbayi veciyeno.’
Homa, sureya En’am ayeta 96 dı Xu hına wesıfneno: فَالِقُ الإصْبَاحِ (O ki taritiya şew qelışneno/keno vıla u tera serêsıbayi veceno.) Qasê ına me’na رَبُّ الْفَلَقِ Rebbê serêsıbayi yo. Ina sure, xeber dona ki eger insani wazeni tari ra bıresên roşn, zuari bıresên reheti u xırabi ra bıresên holi wa xu bıerzên bext u pawıtışê Homayi.
Pê kelimeyê ‘feleq’ qest biyo ki; zey çiyanê cêrinan ê çiyê ki Homa enan qelışneno u veceno meydan:
- Homa, seni’g taritiya şew qelışneno u tera roşn veceno hına zi ri’erd qelışneno uca ra nomeyê mehsul ra her ci veceno.
- Homa, koyan qelışneno uca ra çıme çıme aw u tewır tewır madenan veceno.
- Homa, horan qelışneno u cıra vor, varon u şili varneno.
- Homa, rehmê dadiyan qelışneno u uca ra qıcan şıraweno ına dunya.
Homa, hına pil u zıxm o ki biyê emrê ey yo pel dara xu ra nêleqiyeno. Ina kâinat dı çı gure, kar, vıraştış, tigeyrayiş u leqiyayiş beno biiznê Ey nêbeno. Biyê Ey kom eşkeno insanan xırabi, nêbaşi, guna, tengi, weswesa u nêweşi ra bıxelısno. Eger, insan raşt a raşt bızono u her xırabi ra bıerzo bextê Homayi ıno tıma ey ri qey sılometi, reheti, weşi u baweri yo wesila ya.
- Xırabi-nêbaşi temamê mexluqatan ra (ez xu erzeno bextê Homayi)
Ina sure dı vercu yo vateyo umumi şıxuliyawo. Homa, wazeno ma xırabiya u şerrê temamê mexluqatan ra xu bıpaw u xu bıerz bextê Ey. Ino vate, hına yo ifadeyo, biyê Homayi her çi kuweno çı. İnsan gereka ha umumi ha xısusi, ha pil ha qıc, ha esaye ha nêesaye çendêk mexluqat esto xırabi, zırar u nêbaşiya enan ra xu bıpawo. Çımki beynatê mexluqatan dı zaf hetan ra tekili esta. Zey insan u heywanan tayi mexluqati bıxu beni sebebê xırabi, tengi u zuari. Zey aw, ko, horyes u dar zi tayi mexluqati tesiranê tewıran ser yo nêbaşi, şawıyayış, nêweşi u merg ri beni sebeb. Gereka insan ınay bızano: Holi Homay ra wa, biyê Homayi yo tu kuwet çino ki ma her xırabi, şerr u nêbaşi ra bıxelısno! Ino semed ra gereka insan, Homay ri ‘ibadet bikero, pê dua Ey ra bıwazo u xu pê nazdari u ‘ecizi bıerzo bextê Homayi.
Ê zırar u xırabiyê ki mexluqatan ra yeni qasê tesirê enan zêd u kêm, zaf u tay, pil u qıc beni. Ina ayet zi diqate ma vercu umumi yo me’na ser oncena dıma ayetanê binan dı hiri çiyan ra xısusi behs esto.
- U wext zey bena tari şerrê şew ra (ez xu erzeno bextê Homayi)
غَاسِقٍ Çiyêko gıryeno u verdiyeno de. وَقَبَۙ zi a kulıka ki ku dı aw tera dona teber. Ina ayet dı şew u çiyêki şew şu dı pawena qest beno.
Şew, tari u zulumat… Ini hiri çiyan ra ver nomeyê enan ra xof u ters kuwena insani. Şew u tari, wırdi piya xu dı zaf çiyi xıraban u nêbaşan kırışneni. Şew, qey insanan wextê rakotış u isrehet o. Wext tij şına awa, bena şew cınawıri qulê xu ra, guelali qulıkanê xu ra vecêni. Dızdi, dışmeni u suçdari qey xırabi u nêheqi şew paweni. Weswese, şek u şüphe, tew u ters zafyer şew bena zêd. Eğleb, şew adır kuweno bonan, axuran, kiberan u daran. Zey cındar, şeytan u qulê şewan ruhi pisi şew ra heskeni.
Merdumi verin voni, ‘Şew xu meşuwen, nenganê xu meqesnên! Hela wa tij bıerzo, wa serêsıbe biyo ma gureyê xu vineni ya zi ma kuweni rayır.’
Şerr u xırabi şew beni zaf u zêd. Madem hına wa gereka insan xu ıni şerran u xırabiyan ra bıpawo. Daldeyê rehma Homayi u xu eştışê bextê Homayi ra vet çı esto ki ma bıpawo, her xırabi u nêbaşi ra bıpawo!
- U şerrê ê sêhrbazan ra ki (la keni) gıre (u) pıfkeni (ez xu erzeno bextê Homayi)
اَلنَّفَّاثَاتُ Ê ki sêhr, efsun u tılsım keni. Ini cini ya zi cumerdi yê. Eğleb cini, ıni gureyan keni. Ê ciniyê ki nefes doni, pıf keni; seba ınay ayet dı kelime formê mayti dı şıxuliyawa. Ma eşkeni ına kelime ra zafhumari zi fombiker: Ê şexıs, merdum u qeflayê ki pıf keni.
Sihirbaz u tılsımkari, gıre doni la u ıno gıre pıf keni. Ini sihir u tılsımi insanan ser tesir vırazêni, morale enan xerıpneni u şek u şuphe erzêni beynatê cini u cumerdi. Rê rê ıno sihir hına tesir keno ki cini u cumerd yobinan verdêni.[3] Ino semed ra qasê dinê İslami sihir u tılsım dı gureyi heram u nêbaşi yê. Kerdışê sihir u tılsımi guna yo. Homa zi wazeno ki ma şerrê sihirbaz u tılsımkaran ra xu bıpawo u a xırabiya ki destê enan ra yen ama xu tera duri bıdepış u ma xu bıerz bextê rehma Homayi.
5. U şerrê hesudan ra, wext hesedi keni (ez xu erzeno bextê Homayi)
Hesudi u çımnêbari dı hesleti xırab i. Hesud, o merdumêko holiya insanan nêwazeno u rına nêwazeno ki wa tu kes dı mal, ilm u weşi çini bo. Eger yo merdum wayirê cini, qıcan, mal, imkân, sıhhet u ilmi bo ıno hal merdumi hesudi ri gıran yeno. Wazeno ki nomeyê holi u hirayi ra çı esta biyê ey destê zobina insanan ra bıveciyo. Semedê ca ardışê ıno kurmo xırab ey dest ra ‘xap, dom, zur, piyordayiş, gerre kerdış u zırar dayiş ra’ çı biyero teqsir nêkeno.
Hesudi, kurmêko zaf xırab, pis u tehluke yo. Eger, hesudi zerrê insani dı nêmono u merdumo hesud, ına hesudiya xu bıerzo teber hem zırar dono xu u hem zi zırar dono zobina insanan. Eger, hesudi zerrê insani dı bımono u merdumo hesud, ına hesudiya xu nêerzo teber nêeşkeno zırar bıdo zobina insanan; labelê ına hesudi ey rehet nêverdena, şew u ruec zerra ey wena. Hesudi, zey adiri ya. Peyğamberê ma sılom Homayi ey sera bi vono:
“Adır, seni’g koliyan weno qedineno, hesudi zi ‘emelanê rından wena qedinena.”[4]
Seba ınay ayet dı yena vatış; اِذَا حَسَدَ ‘Çı wext ey hesudi kerd!
Şair Recâîzâde Mehmud Ekrem vono:
Halê hesudan zaf ğıdar o / Ki hesudi ra xırab yo bela çin a
Marêko xu pışto nefs u cı pedeno / Heta gon nêdo nêveciyeno leş ra[5]
Hesudi ri hiri mertebeyi esti. Ini mertebeyan ra dı hebi guna yê u qedex ê. Ay a hıriyin hol a u gereka her insan dı bıbo.
Derencaya yoyin: Merdumo hesud, wazeno wa nimet destê bırayê ey ê din ra şiyero, wa zobina yo nimet u holi nêreso çoyi u eger yo nimet u holi bıraso yoyi ri pê ınay deceno u xu perıtneno u qehırneno.
Derenceya dıyin: Merdumo hesud wazeno wa nimet destê bırayê ey din ra bıveciyo u wa teyna wı nimetan istifade bikero.
Derencaya hiriyın: İta dı merdum wazeno çı nimet, holi u weşi esta wa hem bırayê ê dini hem zi wı tera istifade bikero. Ina hesudi ra voni ‘ğıpta/werrek.’
Hesudi xırab a la werrek rınd a. Hesudi hem şexısan hem zi komel mehv kena; labelê werrek holi ser beynatê insanan dı yo mısabaqa bena wesila u holi ser cehd u ğeyretê insani kena zêd. Peyğamberê ma sılom Homayi ey sera bi vono:
“Hiri tenan ri werrekna beno: Kesêko Homayi mal dayo cı u ıno mal rayırê Homayi dı xerc keno. Kesêko Homayi ilm dayo cı u qasê ıno ilmi cuyen u hereket keno u rına kesêko Homayi ilm dayo cı ıno ilm musneno zobina insanan.”[6]
Hesudi di hem Homayi ri isyan, hem qederê Ey ri itiraz, hem gunayê insanan guretış, hem heyatê hesudkar dı tengi, nêreheti u qehıriyayiş esti. Sebay ınay gereka insan, tıma xu hesudi u hesudkaran ra bıpawo u şerrê enan ver bıerzo bextê Homayi.[7]
Yusuf ARİFOĞLU
[1] Müslim, “Müsâfirîn”, 264.
[2] Dârimî, “Fezâilü’l-Kur’ân”, 25. İbnKesîr, VIII, 550-553.
[3] Bıonên Sureya Beqera ayeta 102.
[4] Ebû Dâvûd, Edeb 44; İbn Mâce, Zühd 22
[5] https://www.kuranvemeali.com/felak-suresi, Erişim: 20.03.2020
[6] Buhârî, İlim 15; Tevhid 45
[7] Tefsirê ına sure dı ma Tefsirê Seyyid Qutub u Mewdudi u mealê Ömer Çelik ê Tırki ra istfade kerdo.